1. ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ονομασία Ν. Σύλλατα είναι μεταγενέστερη και χρονολογείται μετά το 1929. Η παλιά ονομασία των Ν. Συλλάτων ήταν Καρβαίοι. Συγκεκριμένα το 1078 συναντώνται με την ονομασία Καρβέα, το 1259 με το όνομα Καρβέως, το 1321 ως Καρβαίοι και το 1478/1479 ως Καρβιά.
Τα Βυζαντινά χρόνια ήταν μοναστηριακή γη που αργότερα πέρασε στο δημόσιο ταμείο. Συγκεκριμένα ήταν μετόχι της Ι. Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους. Η ιστορία των Καρβαίων, όπως ονομάζονταν τα Σύλλατα την εποχή αυτή, διαγράφεται μέσα από τα πρακτικά της Ι. Μονής Μεγίστης Λαύρας, από απογραφές και άλλα δημόσια έγγραφα.
Συνοπτικά έχει ως εξής:
Σε μια τοποθεσία των Καρβαίων που έγινε το 1300 προκύπτει ότι η έκτασή τους ανέρχονταν στους 2.964,4 μοδίους. Ως γείτονες αναφέρονται οι προνοιάριοι Χρυσάφης Δραγουμάνος και Ραδηνός, στρατιωτικοί δηλαδή στους οποίους ο αυτοκράτορας είχε παραχωρήσει εκτάσεις προς εκμετάλλευση με αντάλλαγμα την στρατιωτική τους υπηρεσία. Πριν το 1409 η Μονή της Λαύρας παραχώρησε στο δημόσιο ταμείο το μισό της ιδιοκτησίας της στους Καρβαίους. Το 1409 με την ευκαιρία μιας συναλλαγής της Μεγίστης Λαύρας με το δημόσιο ταμείο παραχώρησε σ' αυτό και την άλλη μισή ιδιοκτησία της εκτός από δύο αμπελώνες. Τον ένα τον κατείχε από παλιά και τον άλλο της τον είχε δωρίσει ο μοναχός Φραγγόπουλος. Κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, σε μια απογραφή που έγινε το 1478/79 οι Καρβαίοι αναφέρονται σε ένα τιμάριο, στο τιμάριο του Μεχμέτ.
Σύμφωνα με αυτή την απογραφή υπήρχαν στους Καρβαίους 4 σπίτια, ενώ σύμφωνα με την απογραφή που είχε γίνει το 1321, στους Καρβαίους υπήρχαν 26 οικογένειες και οι απογεγραμμένοι ανέρχονταν στους 95. Κτίρια τα οποία υπήρχαν στην περιοχή ήταν: το μετόχι της Ι. Μονής Μεγίστης Λαύρας(1259), η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου, παλιά εκκλησία του Αγ. Ιουλιανού και κάποια οικία που ανήκε στον ιερέα Κρυοπηγαδίτη. Επίσης ο Γάλλος Ζακ Λεφόρ στο έργο του " La Chalcidique occidentalle" κάνει λόγο για ερείπια τριών μύλων στο εσωτερικό της παλιάς ιδιοκτησίας της Λαύρας. Επίσης αναφέρεται και ένα Μουσουλμανικό κοιμητήριο στα 1914. Στο κοιμητήριο αυτό το οποίο τοποθετείται 5 λεπτά ανατολικά του χωριού βρέθηκαν βυζαντινά μάρμαρα.
Το 1914 εγκαθίστανται στην Καρβιά οι πρώτοι πρόσφυγες από το Σχολάρι της Ανατολικής Θράκης και συγκατοικούν με τις 30 περίπου μεγάλες οικογένειες των εντόπιων κατοίκων. Το 1924 φθάνουν και άλλοι πρόσφυγες από χωριά της Καππαδοκίας ( Σύλλατα, Ανταβάλ, Μαλακοπή, Ανακού). Όλοι αυτοί, ντόπιοι και πρόσφυγες, δημιουργούν το νέο χωριό που ονομάζεται μετά το 1929, Ν. Σύλλατα.
2. ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Ο ενοριακός Ναός της Καρβιάς ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Σύμφωνα με πληροφορίες των εντόπιων κατοίκων ο Ναός αυτός κτίσθηκε περίπου το 1865 πάνω σε ερείπια Βυζαντινών Ναών οι οποίοι κάηκαν κατά την εκστρατεία του Μπεϋράν πασά το 1821, εναντίων των επαναστατών της Χαλκιδικής.
Ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη Βασιλική. Το τέμπλο του Ναού ήταν ξυλόγλυπτο και οι εικόνες του ήταν της Γαλατσάνικης Σχολής. Στο κάτω μέρος του τέμπλου υπήρχαν ζωγραφισμένοι βασιλικοί θυρεοί. Κατά το χρονικό διάστημα που η Βυζαντινή εφορία αρχαιοτήτων με προϊστάμενο τον κ. Παπάγγελο διενεργούσε την αναστήλωση του Ναού, η οποία όμως δεν ολοκληρώθηκε, βρέθηκαν τα εξής:
Στον εξωτερικό χώρο και συγκεκριμένα μπροστά στο Ναό, βρέθηκε πηγάδι που το είχαν γεμίσει και καλύψει. Σε τομή στο δάπεδο του Ναού που έγινε από την αρχαιολογική ομάδα βρέθηκαν ίχνη φωτιάς. Στο εσωτερικό μπροστά από το Ιερό Βήμα, αποκαλύφθηκε τάφος με οστά. Στον εξωτερικό χώρο, βορειοανατολικά του Ναού υπήρχε κοιμητήριο. Στο κάτω μέρος του καμπαναριού υπήρχε οστεοφυλάκιο.
Λειτούργησε ως ενοριακός Ναός μέχρι το 1958, οπότε ολοκληρώθηκε και λειτούργησε ο νέος Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου και των Δώδεκα αποστόλων. Ο παλαιός Ναός σώζεται μέχρι σήμερα αλλά σε μορφή ερειπίου. Χρειάζεται άμεσα αναστήλωση και επισκευή, πράγμα που αποτελεί διακαή πόθο όλων των κατοίκων των Ν. Συλλάτων.
Σκοπός λοιπόν αυτής της συνοπτικής παρουσίασης τόσο του ιστορικού των Ν. Συλλάτων όσο και του ιστορικού του εν λόγω Ναού είναι να ευαισθητοποιήσουμε την Αρχαιολογική υπηρεσία, τους πολιτικούς, πολιτιστικούς φορείς, απλούς πολίτες, ώστε να συνδράμουμε όλοι άμεσα και ουσιαστικά στη διάσωση του Ναού, του ιστορικού αυτού μνημείου.
Ο προϊστάμενος του Ιερού Ναού
π. Γεώργιος Τσαουσίδης